Trẻ từ 5 đến 7 tuổi: tuổi “dậy thì nhỏ”

Ở độ tuổi từ 5 đến 7, giờ chơi của trẻ thường ôn hòa hơn trước rất nhiều. Trong giai đoạn này, trẻ học được cách chia sẻ đồ chơi. Trẻ 5 tuổi đang ở giai đoạn đỉnh cao của chơi sáng tạo và có khả năng tập trung dài hơn. Đây là một thời kì thực sự may mắn cho cha mẹ và cô giáo. Cách chơi của trẻ 5 tuổi cũng phức tạp, tinh vi hơn nhiều. Trẻ tham gia vào quá trình xây dựng hoặc phát triển trò chơi hơn là vào thành phẩm cuối cùng. Ví dụ, các bé có thể dành gần hết thời gian để dựng bối cảnh cho trò chơi “cô dâu chú rể”. Một nhóm trẻ mải mê với việc tạo cuốn sách để mục sư đọc trong lễ cưới, đến mức cuối cùng đám cưới mà trẻ chuẩn bị dã không hề xảy ra. Tuy nhiên, đến hết giờ chơi trẻ vẫn thấy hài lòng, mãn nguyện với công việc chuẩn bị công phu này. Trò chơi “phòng khám bác sĩ” cũng tương tự như vậy. Trẻ sẽ đi quanh tìm những gì có thể dùng cho phòng khám, sắp đặt một phòng chờ thật tỉ mì, kĩ lưỡng, sửa soạn đầy đủ các dụng cụ để làm thanh nẹp xương, khuôn đúc và nạng chống. Còn việc thăm khám “bệnh nhân” thật sự thì đôi khi có, đôi khi không. Nếu chơi diễn kịch rối, trẻ muốn có khán giả xem và không còn hài lòng với việc chỉ chơi với những con rối. Khi chuẩn bị vở kịch rối, trẻ thường đi gom ghế dành cho khán giả ngồi, ngay cả trước khi dựng sân khấu.

Ở độ tuổi này trò chơi thường được sửa soạn kĩ lưỡng trước khi chơi. Khi một em bé từ 5 tới 6 tuổi vẽ tranh, quá trình tư duy sẽ là một phần của hoạt động này. Trước khi vẽ, bé 5 tuổi sẽ nghĩ xem nên vẽ cái gì, trong khi một bé 3 tuổi sẽ lặn thẳng vào bức tranh, đắm mình trong niềm vui thuần túy của những trải nghiệm màu sắc. Ở tuổi này trẻ thích chơi búp bê có nhiều chi tiết hơn để có thể mặc đồ hoặc thay đồ cho em bé, búp bê với thân bằng len hoặc vải, có tay, chân, thậm chí có cả mắt miệng bằng vài mũi khâu đơn giản. Đặc biệt là các bé gái thích chơi với búp bê tóc dài để có thể chải tóc, tết tóc hoặc cột tóc đuôi ngựa.

Một ngày nào đó, cô giáo có thể nghe thấy một bé 6 tuổi thốt lên: “Con chán quá”. Câu nói này cho ta biết trẻ đang ở giữa giai đoạn được gọi là “tuổi dậy thì nhỏ”

Một thay đổi lớn đang diễn ra bên trong trẻ, trước đây các đồ chơi xung quanh kích thích trẻ chơi giờ đây thế giới bên trong tạo cảm hứng cho việc chơi sáng tạo, và trẻ có thể tự chọn những đồ chơi mình cần. Trước khi chơi, em bé 6 tuổi thường ngồi xuống bàn với bạn xem nên chơi trò gì hôm nay sau đó các em sẽ tìm quanh phòng kiếm những đồ vật để chuyển hóa thành những thứ mình cần. “Con chán quá” thực sự có nghĩa là trẻ chưa tìm ra được cách sử dụng những khả năng mới xuất hiện bên trong mình trẻ không biết phải làm gì với những cảm xúc và nhận thức mới của mình. Khi quan sát thấy trẻ lớn tuổi trong lớp đang trải qua sự thay đổi này, ta nên cho các em tham gia vào công việc của người lớn như gọt trái cây, dùng giấy nhám đánh bóng đồ chơi gỗ hay khâu mấy con rối chẳng hạn. Trẻ sẽ trải nghiệm được cá tính của một người lớn đang chú tâm làm việc. Kết quả là những hình ảnh tưởng tượng sẽ bắt đầu dần mở mang trong bé. Rồi một hôm ý tưởng mới sẽ nảy ra và trẻ sẽ chạy đi chơi trở lại. Rất cần để trẻ trải qua quá trình này dù có mất nhiều ngày, nhiều tuần hay nhiều tháng.

Trẻ em ở tuổi này khéo tay hơn trước nhiều và chúng ta cần lưu ý kỹ khi lựa chọn đồ chơi cho trẻ. Nội lực phát triển của trẻ bây giờ tập trung ở tay chân nên các em có thể đan dây bằng ngón tay một cách dễ dàng và thích thú hơn. Để làm những đồ chơi và thủ công đơn giản thường thấy trong các lớp Waldorf không chỉ đòi hỏi sự khéo léo chân tay của độ tuổi 5 đến 6 mà còn cần cả trí tưởng tượng. Trí tưởng tượng là khả năng mà những đồ chơi chạy pin hay những đồ chơi kỹ thuật tinh vi không giúp trẻ mở mang được.

Trong giai đoạn này các bé trai thường có xu hướng thích đồ chơi kĩ thuật. Các lớp mầm non Waldorf không có đồ chơi kỹ thuật, tuy nhiên trẻ biết cách biến những đồ vật giản dị trong lớp thành những đồ chơi kĩ thuật. Có một lần các bé trai trong lớp tôi muốn làm tàu hỏa. Các em dùng chiếc ghế đu đưa để làm ghế cho người lái tàu. Các bé khác tụ tập xung quanh ghế, thảy những viên sỏi nhỏ dưới gầm ghế để làm nhiên liệu đốt máy tàu. Tương tự như vậy, một cậu bé 5 tuổi kiếm một chiếc khăn quàng len móc trong lớp, buộc quanh thắt lưng, và biến nó thành chiếc tạp dề đồ nghề. Trẻ nhét đủ thứ dụng cụ vào túi tạp dề và biến thành một người thợ sửa chữa, hỏi han mọi người có đồ gì cần phải sửa ngày hôm đó không.

Cũng trong giai đoạn này, trẻ 5 đến 7 tuổi bắt đầu hỏi những câu mang tính triết lý, và đôi khi ta tưởng trẻ muốn được trả lời theo lý thuyết khoa học. Tuy nhiên, những câu trả lời dừa trên công nghệ và khoa học có thể làm trẻ bị choáng ngợp bởi quá nhiều thông tin. Phương pháp tiếp cận trí thức quá sớm sẽ khiến trẻ cảm thấy không thoải mái. Để hiểu được mối liên hệ triết lý hoặc kỹ thuật phức tạp, đầu tiên ta cần hình dung ra được vấn đề. Nguồn sinh lực giúp ta tạo ra những hình ảnh tâm trí này cũng chính là nguồn sinh lực hình thành nên các cơ quan nội tạng khi ta còn nhỏ. Nếu áp lực trẻ về phương diện trí thức quá sớm, ta sẽ gây trở ngại cho sự phát triển của nguồn lực này và có thể làm hại đến sức khỏe của trẻ.

Chơi sáng tạo và chơi dùng trí tưởng tượng giúp trẻ tạo một mối liên hệ lành mạnh với cuộc sống, đồng thời lối chơi sáng tạo tương ứng với mức độ sức khỏe của trẻ. Về điểm này, tôi cảm thấy cần phải nói rằng TV là chướng ngại lớn nhất cho việc chơi của trẻ ngày nay. Xem TV là một hành vi thụ động: trẻ không tự mình góp phần chút nào vào trải nghiệm này. Nếu không được luyện tập hàng ngày, trí tưởng tượng sẽ bị hao mòn giống như cơ bắp không được sử dụng.
Trẻ hấp thu những hình ảnh TV vào người rất sâu, nhưng những hình ảnh này không thuộc về cuộc sống hay thực tại của trẻ. Theo quan sát của tôi, trẻ không thể dùng những hình ảnh TV để sáng tạo ra một trò chơi, các em chỉ có thể diễn lại những gì đã thấy trên màn hình.
Nhiều phụ huynh kể rằng đôi khi con cái họ có vẻ như bị kích thích thần kinh sau mỗi lần xem TV hoặc chơi trò chơi điện tử. Đối với tôi, nó tương tự như khi năng lượng ý chí bị kìm hãm lại giống một dòng sông bị ngăn bởi con đập. Cuối cùng, con đập vỡ ra và năng lượng ý chí của trẻ sẽ bùng nổ.

Qua nhiều năm, tôi cùng đã nhận thấy rằng những trẻ xem TV hay băng đĩa hơn một giờ rưỡi mỗi tuần sẽ có những hành vi của các nhân vật truyền hình khi đến trường. Trí tưởng tượng của trẻ bị còi cọc lại và các em không còn biết cách chơi sáng tạo, nảy sinh từ sự bắt chước trong cuộc sống hàng ngày. Tôi yêu cầu phụ huynh cân nhắc những điều này.

Trích từ nội dung “Chơi: nguồn sống của tuổi thơ lành mạnh”, sách Bên kia cầu vồng – Nuôi dưỡng trẻ sơ sinh đến bảy tuổi, tác giả Barbara và Pamela.